Temperament czyli potencjał, z którym przychodzimy na świat
Temperament i niepowtarzalność każdego z nas wynika m.in. z odziedziczonych predyspozycji. Wśród cech wrodzonych znajdujemy wiele przydatnych w dorosłym życiu zalet. Ciesząc się nimi, możemy jednocześnie w pewien sposób przekraczać granice samych siebie.
Rozwój oznacza bowiem wychodzenie ze strefy komfortu. Trudno oczywiście oczekiwać od introwertyka, by został duszą towarzystwa czy by flegmatyk zaczął nagle pałać gniewem. Możliwe jest jednak, że osoba introwertyczna przestanie na spotkaniach towarzyskich czy w życiu zawodowym stać w cieniu, a flegmatyk nauczy się okazywać czy nawet uświadamiać sobie frustrację, nawet jeśli doświadcza jej rzadko.
Czym więc jest temperament?
W tekście skupimy się temperamentach w kontekście wychodzenia poza schematy, jakie nam on wyznacza. Zobaczymy walory różnego typu temperamentów i wynikające stąd możliwości rozwojowe.
Temperament ujawnia się już w pierwszych miesiącach życia, a na pewno łatwy jest do zaobserwowania u dzieci w wieku przedszkolnym. Niektóre z jego cech uwidaczniają się w wieku dojrzewania i w dorosłym życiu. Temperament dotyczy przede wszystkim energii, tempa oraz funkcjonowania wśród ludzi.
Temperament jest częścią osobowości. Osobowość reguluje emocje i intelekt każdego z nas, wpływając na działanie i stanowi o niepowtarzalności jednostki. Temperament to właśnie część osobowości uwarunkowana genetycznie. Poza tym na osobowość wpływają czynniki środowiskowe i praca nad sobą.
Przydatne typologie temperamentów
Najbardziej znany i jednocześnie najstarszy jest podział temperamentów wg Hipokratesa i Galena. Obaj byli lekarzami. Pierwszy Grekiem żyjącym V/IV w. p.n.e., drugi Rzymianinem pochodzenia greckiego działającym w II w. n.e.
Hipokrates, z właściwym sobie zacięciem medycznym, wymienił cztery rodzaje humorów (soków) w organizmie ludzkim: flegmę, krew, żółtą żółć i czarną żółć. Galen każdemu z humorów przypisał odpowiedni temperament. Nadmieniony już wcześniej wstępnie podział na: flegmatyków, sangwiników, choleryków i melancholików powszechnie funkcjonuje do dziś, choć oczywiście od dawna nie łączymy bezpośrednio temperamentu z płynami ustrojowymi.
Powyższy podział uwydatnił Iwan Pawłow (1849-1936), odnosząc go do układu nerwowego. Flegmatyk jest słabo pobudzany i równie słabo hamowany, mając silny układ nerwowy. Sangwinik jest zrównoważony dzięki silnych procesom zarówno pobudzania, jak i hamowania, ma też silny układ nerwowy. Choleryka podobnie cechuje silny układ nerwowy, jednak brak u niego równowagi między pobudzaniem a hamowaniem. Melancholik ma słaby układ nerwowy.
Niezależnie od poglądów Pawłowa do wymienionych temperamentów łatwo przypisać bycie introwertykiem lub ekstrawertykiem. W pewnym uproszczeniu introwertykami są flegmatycy i melancholicy. Ekstrawertykami sangwinicy i cholerycy.
Pojęcie introwersji i ekstrawersji wprowadził w XX w. psycholog i psychiatra szwajcarski Carl Gustav Jung. Nietrudno nam odnieść do introwersji takie cechy, jak np. wycofanie, bierność, ostrożność, zrównoważenie, skrytość, ugodowość. Z ekstrawersją połączymy np. towarzyskość, otwartość, żywiołowość, energiczność.
Badania nad temperamentem są również zasługą polskiego psychologa Jana Strelaua (1931-2020). Strelau temperament powiązał z energią i czasem. Sposób reagowania pokazuje, jak zarządzamy energią. W zależności od typu temperamentu potrzebujemy również odpowiedniej ilości bodźców. Czas określa natomiast, kiedy, jak długo i na ile energicznie reagujemy oraz jak długo utrzymują się skutki danego bodźca.
Podstawowe cechy temperamentów są na ogół znane. Zaprezentujemy je więc nieco inaczej, poszukując odpowiedzi, jak wykorzystać własny potencjał. Wskażemy też, jak rozwijać skrzydła, nie kierując się wyłącznie predyspozycjami przypisanymi do danego temperamentu. Zobaczymy, jakie cechy warto podpatrywać u osób o temperamencie różnym od naszego.
Poszczególne cechy temperamentu możemy ogólnie sprawdzić u siebie lub innych, sięgając np. do kwestionariusza wg Florence Littauer: traugutt.net/lo/temperament/kwestionariusz.php
Sangwinik
Sangwiników dostrzegamy bez trudu. Wyróżniają się aktywnością towarzyską i werbalną, dużym stopniem ekstrawersji, zwracając na siebie uwagę. Sangwinicy znakomicie wpisują się w oczekiwania XXI w. Na rynku pracy pożądanymi cechami sangwinika są: entuzjazm, energiczność, ogromna elastyczność, angażowanie się w kilka zadań naraz, wykonywanie ich pod presją czasu.
Sangwinicy nie mają problemów z zapoznawaniem nowych ludzi i dzieleniem się swoim światem, czego świetnym przykładem są także wszelkie media społecznościowe, zamieszczanie licznych zdjęć, tekstów, komentarzy, wszelkie „obnażanie się”.
Dużą zaletą sangwinika jest otwarcie na świat. Sangwinik nie boi się zmian i wyzwań. Pozostaje człowiekiem przygody i podróży. Badania dowodzą, że rzadko jest typem neurotycznym. Nad planowaniem przeważa tutaj działanie spontaniczne, co jednak również bywa cechą przydatną.
Sangwinicy często mają predyspozycje do bycia przywódcami czy liderami i towarzyszy im charyzma oraz optymizm. Są lubiani przez otoczenie i nadają się na szefów. Bywają natomiast mniej zorganizowani, w związku z czym dobierają zastępców o innym typie temperamentu.
Wychodzenie poza cechy własnego temperamentu i praca nad sobą w kontekście rozwoju oznacza w przypadku sangwinika naukę odpowiedzialności, uczenie się planowania i przewidywania, próby wyciszania się w niektórych momentach i niepopadanie w towarzyską przesadę, czyli przewagę ilości kontaktów nad ich jakością.
Natomiast osoby o innych typach temperamentu mogą się od sangwinika uczyć odwagi w kontaktach międzyludzkich i podejmowania ryzyka zawodowego oraz sposobów działania, które powodują, że jest się zauważanym, z uwypukleniem własnych zalet.
Choleryk
Cholerycy często określają siebie samych jako ludzi o wyrazistej osobowości. W praktyce nierzadko oznacza to gwałtowność reakcji. Co bywa jednak niekiedy przydatne. Z tym typem temperamentu wiąże się bowiem duża pewność siebie i przekonanie o własnej racji. Wynikają stąd takie cechy, jak: pracowitość, wytrwałość, upór w dążeniu do celu, ambicja, wyznaczanie nowych wyzwań.
Choleryk w relacjach międzyludzkich łatwo wyraża całe spektrum emocji. Nie jest typem lękliwym, raczej potrafi przesadzać z brawurą. Dzięki temu osiąga jednak doskonałe wyniki jako szef, bywa znakomitym działaczem społecznym. Sprawdza się jako osoba rozdzielająca zajęcia, równocześnie wiele wymagając od siebie.
Wbrew pozorom cholerycy często podejmują wewnętrzny wysiłek, by ich zalety nie były dominowane przez wynikające z temperamentu wady. Obszary pracy nad sobą to np.: zastanowienie się, zanim się coś skrytykuje, wygłosi opinię (np. słynne psychologiczne sztuczki typu „zanim coś powiesz, policz do dziesięciu”), pytanie innych o zdanie, zmierzenie się z krytyką własnej osoby, niewywoływanie konfliktów.
Z kolei od choleryków warto uczyć się podejmowania nowych wyzwań i decyzji, stawiania sobie kolejnych celów, ich realizacji, nietkwienia w miejscu, tylko… ciągłego rozwijania się.
Flegmatyk
Flegmatyk sprawdza się w działaniach wymagających dyplomacji. W XXI w. ze względu na wielość zakłóceń komunikacyjnych w kontaktach prywatnych i zawodowych liczą się osoby, które z natury są dobrymi pośrednikami, mediatorami i negocjatorami.
Równocześnie flegmatyk jako typ przewidujący i kontrolujący potrafi zazwyczaj zajmować się kilkoma sprawami naraz. Flegmatyk jako świetny obserwatora ma także umysł analityczny i łatwo zapamiętuje szczegóły. Flegmatycy miewają wiele twórczych pomysłów, niekoniecznie chcąc je jednak energicznie realizować.
Flegmatycy potrafią być emocjonalni, ale się z tym nie uzewnętrzniają. Bliższe relacje nawiązują w dłuższej perspektywie czasowej. Są one jednak z psychologicznego punktu widzenia głębokie.
Flegmatyk zazwyczaj pozostaje optymistą, a ze względu na stałość emocjonalną niełatwo przejmuje się porażkami. Nie przepada natomiast za zmianami, preferując przyjęty harmonogram. Wokół woli mieć niewiele bodźców, zwłaszcza dźwiękowych.
Rozwój w przypadku flegmatyka oznaczać będzie wykorzystanie spokoju i umiejętności mediacyjnych w pracy nie tylko samodzielnej, ale i zespołowej, realizowanie własnych pomysłów, uczenie się elastyczności w sprawach zawodowych i osobistych.
Istotna jest także, w rozsądnych dawkach, umiejętność ujawniania zarówno emocji, jak i własnego zdania. Wykorzystanie, bez ociągania, talentów intelektualnych. Wchodzenie od czasu do czasu do większych grup ludzi i poznawanie nowych osób.
Osoby o innych typach temperamentu mogą z kolei dla własnego rozwoju uczyć się od flegmatyków: opanowania, dyplomacji, powściągliwości, zorganizowania.
Melancholik
Melancholików kojarzymy m.in. jako osoby dokładne, precyzyjne i skrupulatne w działaniu. Te cechy mogą się jednak łączyć z wysokim poziomem lęku i z przekonaniem, że możliwa jest jeszcze większa perfekcja. Towarzyszy temu brak pewności siebie.
Melancholik ceni uporządkowanie i stałość, rzadziej jego żywiołem pozostaje ruch. Mimo tego z racji pierwszej cechy potrafi być dobrym organizatorem. Melancholika podobnie jak flegmatyka cechuje drobiazgowe rozkładanie zajęć w czasie, trzymanie się harmonogramu.
Taka cecha sprawdza się np. na stanowiskach wymagających dokładnych rozliczeń finansowych albo rozstrzygnięć prawnych bądź twardego przeanalizowania kwestii z obszaru relacji międzyludzkich.
Melancholik jest wysoce refleksyjny. Mimo że świetnie odnajduje się w zawodach wymagających wskazanego wyżej konkretu, ma z reguły także talenty twórcze i pozostaje kreatywny. Często perfekcyjnymi melancholikami są np. producenci filmowi.
W relacjach z innymi melancholik jest empatyczny i wrażliwy, lecz łatwo wycofujący się i izolujący. W kontaktach z ludźmi ważne są także: stałość, odpowiedzialność, słowność melancholika.
Melancholik, wychodząc poza ścisłe szlaki swego temperamentu ma liczne możliwości rozwoju. Pierwszą z nich jest próba silniejszego poszukania oparcia w sobie samym, by zmniejszyć nadwrażliwość na oceny zewnętrzne. Drugą i trzecią łatwiejsze podejmowanie decyzji przy równoczesnym odpuszczeniu perfekcji.
Ważne również, by częściej samemu realizować to, co się obmyśliło. Nie pozostawiając innym, poza sytuacjami, gdy jest się szefem, doradcą bądź praca ma charakter zespołowy, autorskich pomysłów.
Możliwością wyjścia poza schematy jest zmiana sposobu myślenia tak, by nie okazywało się, że przeraża każda zmiana, że dobre jest tylko to, co się zna i co się dotąd osiągnęło.
Osoby o innych typach temperamentu mogą się od melancholików uczyć: dokładności, staranności, sumienności, refleksyjności. Zarówno w sprawach zawodowych, jak i w obszarze relacji międzyludzkich.
Temperament – różnorodność rozwojowa
Przedstawione cechy czterech temperamentów powiążmy jeszcze z dwoma wskazówkami. Po pierwsze typy łączą się w różnych proporcjach. Mają one jednak w wielu przypadkach tendencję do tworzenia silnej pary: flegmatyk+melancholik lub sangwinik+choleryk.
Po drugie staraliśmy się podkreślić zalety każdego z temperamentów, jednocześnie traktując je jako punkt wyjścia do działań rozwojowych. Tych możliwości jest sporo i wzbogacają one nasz ogląd świata.
Jesteśmy przekonani, że warto przyglądać się cechom osób o innych temperamentach i nadal pozostając sobą, uwypuklać własne zalety, wypracowując przy tym niektóre z cech, które nie są nam dane z natury.