Dieta bezglutenowa
Dieta bezglutenowa jest kolejną, która w ostatnich latach stała się bardzo popularna. Stanowi przedmiot badań odnoszących się do patomechanizmu wielu chorób oraz kontrowersji, które są związane z prowokacyjnym marketingiem. Bez wątpienia jest jedynym skutecznym sposobem eliminowania chorób zależnych od glutenu. Dieta bezglutenowa to dieta, która polega na wyłączeniu z jadłospisu produktów, które zawierają gluten. Gluten znajduje się przede wszystkim w pieczywie i produktach zbożowych wykonanych z pszenicy, jęczmienia, żyta oraz ziaren owsa. Piśmiennictwo donosi, iż obecnie można wyróżnić trzy nieprawidłowe reakcje organizmu na gluten: choroby autoimmunologiczne, alergiczne oraz nietolerancja glutenu. Są to choroby niezależne od siebie lecz często ze sobą mylone.
Dieta bezglutenowa – czym jest gluten?
Gluten należy do białek roślinnych, które znajdują się w ziarnach zbóż tj. pszenica, jęczmień, żyto i owies, wymienionych również powyżej. Gluten formuje się z prolamin i glutelin podczas wyrabiania ciasta z wody i mąki. Zapewnia elastyczną konsystencję ciasta oraz sprężystość, które należą do pożądanych komponentów w piekarnictwie i cukiernictwie. Gluten stanowi nośnik smaku oraz odpowiada za właściwą strukturę pieczywa – miękki, puszysty środek i chrupiącą skórkę. Niegdyś gluten był obecny tylko w zbożach i jego wyrobach , natomiast obecnie jest dodawany do wielu produktów, w tym wysoko przetworzonych wędlin i innych wyrobów.
Produkty zawierające gluten
Głównym źródłem glutenu są przede wszystkim produkty spożywcze wytworzone z pszenicy, żyta, jęczmienia, pszenżyta oraz odmian pszenicy, do których należy m.in orkisz, durum. Co więcej, należy zwrócić uwagę nie tylko na produkty spożywcze znajdujące się na sklepowych półkach. Gluten może znajdować się również w osłonkach leków i suplementach diety jako substancja pomocnicza. Dlatego osoby stosujące dietę bezglutenową muszą dokładnie zapoznać się ze składem podanym na etykietach produktów oraz treścią załączonych w ulotkach.
Z podstawowych produktów zasobnych w gluten wyróżnić można:
- pieczywo i wyroby cukiernicze
- makaron
- kasza (kuskus, bulgur, manna, pęczak, perłowa)
- otręby i kiełki wymienionych zbóż
- kawa zbożowa
- płatki śniadaniowe
- wędliny (szynki, kiełbasy, parówki)
- wyroby garmażeryjne
- gotowe mieszanki przypraw
- ciastka
- czekolada
- słone przekąski
- alkohol
- proszek do pieczenia
Produkty bezglutenowe
Przy wykorzystaniu procesów technologicznych gluten może zostać wyeliminowany z pożywienia. Obecnie rynek wychodzi na przeciw konsumentom produktów gluten free. Ze względu na ich szerokie grono asortyment produktów bezglutenowych na rynku stale się rozszerza. Poza tym istnieją produkty, w których gluten nie występuje naturalnie. Zatem istnieją alternatywy dla produktów glutenowych. Poniżej znajduje się lista produktów, która naturalnie nie zawiera glutenu.
Zalicza się do niej:
- ryż (makaron ryżowy, płatki ryżowe)
- komosa ryżowa
- gryka
- proso, z którego wytwarzana jest kasza jaglana
- amarantus
- sorgo
- maniok
- teff – zborze bezglutenowe
- rośliny strączkowe – fasola
- ziemniaki
- kukurydza
- warzywa i owoce
- orzechy
- oliwa i oleje
- ryby i owoce morza
- jajka
- nabiał
- mięso czerwone
- mięso drobiowe
Celiakia
Celiakia jest chorobą autoimmunologiczną, inaczej nazywana chorobą trzewną dotykającą bezpośrednio jelito cienkie. Nieleczona postać może doprowadzić do wielu poważnych powikłań zdrowotnych w tym przedwczesnej menopauzy, zaburzeń neurologicznych oraz psychicznych, osteoporozy a nawet raka jelita cienkiego i przewodu pokarmowego. Występuje u osób, które posiadają skłonności genetyczne, czyli nosicieli genów HLA DQ2 i DQ8. U osób cierpiących na celiakie po spożyciu produktów zawierających gluten, następuje produkcja przeciwciał. W efekcie w organizmie rozpoczyna się odpowiedź autoimmunologiczna, która generuje stan zapalny prowadzący do zanikania kosmków jelitowych. Kosmki jelitowe pełnią bardzo istotną funkcję m.in są odpowiedzialne za wchłanianie składników pokarmowych. W przypadku ich zanikania dochodzi do zaburzeń tych procesów i w konsekwencji do uciążliwych objawów klinicznych i niedoborów żywieniowych.
W przypadku celiakii zastosowanie diety bezglutenowej na całe życie jest koniecznym i jedynym sposobem leczenia schorzenia. Spożywanie glutenu nawet w niewielkich ilościach może doprowadzić do wielu powikłań i przykrych nawrotów choroby. W momencie, kiedy dieta nie przynosi pożądanych efektów włącza się leczenie farmakologiczne.
Celiakia to choroba, która może pojawić się w każdym wieku lecz najczęściej jest już wykrywana u dzieci. W zależności od objawów wyróżnić można cztery postacie kliniczne w tym: klasyczną, nieklasyczną, bezobjawową oraz utajoną. Do klasycznych objawów choroby przypisuje się chudnięcie, wzdęcia, biegunki, zaburzenia wzrostu u dzieci.
Nietolerancja glutenu
Nietolerancję glutenu można stwierdzić w przypadku, kiedy dana osoba negatywnie reaguje na spożyty gluten lecz nie została u niego zdiagnozowana alergia na gluten oraz celiakia (choroba trzewna). W efekcie organizm wykazuje nadwrażliwość na gluten objawiając się w postaci: bóli brzucha, głowy, biegunek, wzdęć, apatii, wysypki oraz anemii. Leczenie nietolerancji na gluten polega na tymczasowym wyeliminowaniu glutenu z diety a następnie ponownym włączaniu produktów glutenowych.
Co więcej, wielu specjalistów twierdzi, iż powyższe objawy nadwrażliwości nie są bezpośrednio związane z samym glutenem lecz innymi związkami współwystępującymi w danych spożywanych produktach.
Alergia na gluten
Alergia pokarmowa na gluten jest najczęściej diagnozowana u dzieci. Często dzieje się tak, że przemija wraz z wiekiem. Polega na nieprawidłowej reakcji układu immunologicznego na gluten i inne białka, które znajdują się w pszenicy. Do podstawowych objawów, które mogą sugerować alergie na gluten wyróżnić można: wodnisty katar, niedrożność nosa, nudności, wymioty, biegunki, wysypka (pokrzywka skórna), podrażnienie śluzówki gardła i jamy ustnej.
Dieta bezglutenowa – zalecenia
Nie ulega wątpliwości, że dieta bezglutenowa doskonale sprawdza się i przynosi korzyści osobom chorym na celiakię, posiadającym nieceliakalną nietolerancję na gluten oraz alergię na pszenicę. Nie ma jednak potwierdzonych informacji by stosować ją i obrać jako model codziennego odżywiania. Nieumiejętne jej stosowanie, bez konsultacji z ekspertem może sprzyjać powstawaniu niedoborów pokarmowych i nawet przybieraniu na wadze. Najczęściej występujące niedobory dotyczą witamin i minerałów w tym wit. D wit. B9, B12, wapnia, żelaza, magnezu i cynku. Zapewne wiadomo, że każdy długotrwały deficyt witamin czy minerałów może przynieść nieodwracalne uszkodzenia organizmu. Dlatego włączenie diety bezglutenowej bez wskazań medycznych oraz jakichkolwiek dolegliwości jest nieuzasadnione. Ponadto prawidłowe zbilansowanie diety bezglutenowej jest dużo trudniejsze niż odpowiednie skomponowanie diety zasobnej w gluten.