Potencjał + rozwój = sukces
W ostatnim wpisie skupiliśmy się na rozwoju uwarunkowanym temperamentem, z zachowaniem tego wrodzonego potencjału i z wykorzystaniem jego cech. Poniżej zajmiemy się bardziej całościowo osobowością, wskażemy sposoby jej określania i klasyfikowania. Zobaczymy, jak jesteśmy w stanie się rozwijać, wykorzystując cechy przypisane nam z natury, ale łącząc je z nowymi, poprzez nieustanne interakcje ze światem i innymi ludźmi. Wydobycie walorów związanych z cechami odziedziczonymi w powiązaniu z wypracowywanymi w ciągu całego życia umiejętnościami przyczynia się do budowania bogactwa jaką jest osobowość. Jednocześnie uwydatnia zalety przydatne zarówno w kontaktach międzyludzkich, jak i w życiu zawodowym.
Czym jest osobowość?
Ogólną definicję osobowości nakreśliliśmy w poprzednim tekście. Wspomnieliśmy, że reguluje ona emocje i intelekt, wpływa na działanie, stanowi o niepowtarzalności jednostki. Dodaliśmy, że o osobowości decydują czynniki wrodzone, środowiskowe i praca nad sobą.
Osobowość określa więc sposoby reagowania na świat, postępowania w różnych sytuacjach, działania związane z kontaktami międzyludzkimi. Dotyczy myślenia, odczuwania, sposobów zachowania się, wiążąc ze sobą te płaszczyzny. Możemy przyjąć, że osobowość jest względnie stała. Jednak rozwój oznacza przekraczanie tejże stałości.
Chodzi przy tym zarówno o zmianę, jak i o swoiste dodawanie nowych cech. Psychologia zakłada, że rozwój osobowości trwa do ok. 20 roku życia. Praktyczna obserwacja wskazuje jednak, że prawdziwe może być stwierdzenie zarówno o późniejszej stałości, jak i o zmienności. Bywa, że spotykamy kogoś po latach i widzimy, że niewiele się on zmienił, mając w zasadzie taki sam zestaw cech, jak kiedyś.
Z kolei osoby stawiające na rozwój, poznające nowe płaszczyzny życia i/lub chcące czy lubiące pracować nad sobą wydają się po latach nieco inne. Dzieje się tak dzięki wypracowaniu nowych cech, bogatym doświadczeniom, przemyśleniom, działaniom. Taki człowiek pozostaje sobą, ale jest jakby pełniejszy niż wcześniej, z bogatszym zestawem cech i sposobów reagowania. Z bardziej wszechstronnym oglądem świata. Wynika to stąd, że cechy osobowości łączą się z potrzebami i celami życiowymi, zachowaniami i postawami, temperamentem i uwarunkowaniami fizjologicznymi oraz z zainteresowaniami i działaniami dotyczącymi pracy (nauki) oraz czasu wolnego.
To wszystko składa się na swoiste dla danego człowieka wzory reagowania, myślenia i odczuwania. Liczą się: motywacja, poznawanie i eksploracja świata, kształtowanie przekonań. Ponadto przedstawmy na tym tle wybrane koncepcje pokazujące, jak możemy się rozwijać, wykorzystując własną osobowość.
Carl Gustav Jung – kontynuacja
W kontekście temperamentu przywołaliśmy nazwisko szwajcarskiego psychiatry i psychologa. Carl Gustav Jung (1875-1961) znany jest przede wszystkim jako badacz osobowości, autor słynnej pracy Typy psychologiczne. Wg Junga libido to energia życiowa, nie ograniczona do seksualności. Człowiek posiada „ja” prywatne, natomiast na zewnątrz prezentuje maskę (personę). Istotna jest równowaga między nimi. Jung wyróżnił także męski i żeński aspekt osobowości.
Badaczowi zawdzięczamy oczywiście podjęcie studiów nad ekstra- i introwersją. W rozmaity sposób zarządzamy bowiem swą energią, ładując się i rozładowując. Od tego zależy również nasz sposób spostrzegania świata i decyzyjność. Jung wyróżnił 8 typów osobowości, biorąc pod uwagę ekstra- i introwersję, myślenie, emocje, percepcję i intuicję.
Próbę przełożenia idei Junga na praktykę życia codziennego i zawodowego podjęły w r. 1942 Katherine Briggs z córką Isabel Briggs-Myers. Stworzony przez nie rodzaj kwestionariusza, chociaż niekoniecznie doceniany współcześnie za ścisłość i precyzję naukową, bywa pomocny w określaniu mocnych stron osobowości i pokazywaniu dróg wyjścia do dalszego rozwoju – osobistego i na rynku pracy.
MBTI (Myers-Briggs Type Indicator) wyróżnia aż 16 typów osobowości. Pod uwagę bierzemy 4 aspekty (pary cech). Ekstra– i introwersję E–I. Poznanie zmysłowe (sensing)i intuicję (intuition) S-N. Myślenie (thinking) i odczuwanie (feeling) T–F. Osądzanie, decydowanie (judging) i obserwację (perceiving) J–P.
Sam kwestionariusz, który uwydatnia zalety każdego typu, stanowiąc inspirację dla dalszego rozwoju, znajdziemy np. na stronie: www.16personalities.com/pl/darmowy-test-osobowosci
Rozwój w zgodzie z powyższą koncepcją
Po wykonaniu testu możemy zaznajomić się ze swoim typem osobowości wg zmodyfikowanej teorii Junga. Towarzyszy temu szczegółowy opis. Poniżej wskażemy na pewne uogólnienia rozwojowe i powiązania. Wyróżnimy 4 grupy, a w każdej 4 typy. Zaznaczmy od razu, że typy nie rozkładają się równomiernie.
Opiekunowie (strażnicy) to grupa największa, reprezentanci każdego z typów liczą ponad 10 %, zatem grupa obejmuje niemal połowę społeczeństwa.
ISTJ (logistycy) są racjonalni, zorganizowani, konkretni, skupieni na faktach.
ISFJ (obrońcy) działają podobnie, częściej biorą jednak pod uwagę emocjonalną stronę natury.
ESFJ (doradcy) skupiają się na ludziach, lubią towarzystwo.
ESTJ (wykonawcy) są uporządkowani, wspierający, świetnie zorganizowani.
Odkrywcy to grupa, gdzie poszczególne typy obejmują ok. 5-10 % populacji.
ISTP (wirtuozi) łączą racjonalizm z nowymi wyzwaniami, z reguły są ambiwertykami, czyli łączą cechy ekstra- i introwertyka, w rozsądnych dawkach pozostają elastyczni.
ISFP (poszukiwacze przygód) lubią nowe wyzwania, mają zdolności artystyczne, cenią zmienność, unikają konfliktów.
ESTP (przedsiębiorcy) chętnie działają, cenią nowe wyzwania, potrafią znajdować wiele rozwiązań jednej sytuacji, są pragmatyczni.
ESFP (animatorzy) są spontanicznymi ludźmi zabawy, łatwo nawiązują kontakty, bywają wspierający.
Racjonaliści (analitycy) obejmują typy rzadkie, po ok. 2-5 % na każdy.
INTJ (architekci) są niezależni w myśleniu, przewidują długofalowe skutki działań, chętnie się uczą, lubią zmieniać świat.
INTP (logicy) jeszcze lepiej sprawdzają się jako naukowcy, nie bojąc się twórczych wyzwań.
ENTJ (dowódcy) to urodzeni liderzy, ambitni, nie obawiają się nowości, łatwo podejmują decyzje.
ENTP (dyskutanci) cenią innowacje, łatwo przezwyciężają kryzysy, nie poddają się, mają wiele twórczych pomysłów.
Podobnie rzadką grupą typów są również idealiści (dyplomaci). ENFJ (protagoniści) są odpowiedzialni, pomocni, wrażliwi, nastawieni na rozwój, relacje i pracę zespołową.
INFJ (rzecznicy) to marzyciele, obserwatorzy, pomocni innym, cenią harmonię, głębię poznania i kontaktów międzyludzkich.
INFP (pośrednicy) to typ zbliżony do rzecznika, ponadto chętnie zmieniający świat i otwarty.
ENFP (działacze) łączą obserwację z towarzyskością, cenią poczucie sensu.
Wielka piątka
Wielka piątka to opis osobowości funkcjonujący od lat 80-tych XX w. Autorami koncepcji są psychologowie amerykańscy Paul Costa i Robert McCrae. Pięć obszarów to: ugodowość, otwartość na doświadczenie, sumienność, ekstrawersja, neurotyzm. Co więcej, te elementy mają znaczenie w kontakcie jednostki ze środowiskiem, nie zmieniają się, są w dużym stopniu dziedziczone i dotyczą wszystkich ludzi.
Ugodowość określa sposób nastawienia do ludzi, do relacji i do sytuacji komunikacyjnej. Osoby mniej ugodowe rzadziej zwracają uwagę na punkt widzenia innych, łatwiej wpadają w konflikty, bronią swych racji i także lubią rywalizować. Ludzie ugodowi z kolei chętnie współpracują, są życzliwie nastawieni wobec świata, częściej odpuszczają.
Otwartość pokazuje, na ile cenimy stałość i stabilizację, a w jakim stopniu lubimy nowe wyzwania, zmienność i na ile chętnie eksplorujemy świat, a w jakiej mierze wolimy to, co znane i oswojone. Wiąże się z tym zarówno ciekawość, jak i tolerancja.
Sumienność dotyka takich obszarów, jak: obowiązkowość, perfekcjonizm, stawianie sobie i konsekwentne realizowanie celów, rzetelność, powtarzalność zachowań i również sposoby podejmowania decyzji.
Esktrawersja to obszar znany nam już z poprzednich opisów. Natomiast neurotyzm określa, na ile działania jednostki zależą od emocji takich, jak: lęk, strach, smutek, gniew. Łączy się z tym tolerancja na stres, wrażliwość na bodźce i długość utrzymywania się jego skutków. Ponadto stopień ostrożności i przewidywania skutków.
Pod względem wymienionych cech ogólnych i wynikających z nich cech szczegółowych (np. ekstrawersja wiąże się z towarzyskością i aktywnością) każdy może się odnaleźć na określonym miejscu skali.
Rozwój osobowości a podatność na choroby cywilizacyjne
Ciekawy jest podział na osobowość typu: A, B, C, D. Taką klasyfikację uwydatniono w II poł. XX w. i dotyczy ona powiązań między osobowością a zdrowiem. Wpisuje się więc w nasz wcześniejszy cykl tekstów o chorobach cywilizacyjnych.
Człowiek z osobowością A żyje pod presją narzuconych, głównie przez samego siebie, obowiązków. Szybko, sprawnie wykonuje kilka czynności, na ogół jest zatem pracoholikiem. Nie lubi się nudzić, stać w miejscu, nie potrafi wypoczywać. Jest perfekcyjny i ambitny. Często pozostaje typem choleryka, nie umie odpuścić. W związku z powyższym istnieje duże ryzyko zawału serca, choroby wieńcowej, udarów. Ze względu na zazwyczaj nieprawidłowe odżywianie się i spożywanie posiłków w pośpiechu zachodzi prawdopodobieństwo rozwoju miażdżycy, chorób żołądka (wrzody) i jelit. Nierzadko towarzyszy temu nadwaga. Brak ruchu skutkuje z kolei również pogorszeniem się kondycji układu oddechowego.
Zadania rozwojowe w tym przypadku obejmują uczenie się sposobów radzenia sobie ze stresem, uprawianie sportu, prawidłowe odżywianie się, opanowywanie sztuki odpoczynku.
Osobowość typu B odznacza się, uogólniając, wykorzystaniem zalet typu A, z pominięciem jego wad. Ambicja, sumienność i perfekcyjność są bardziej wyważone. Część obowiązków jest delegowana na innych. Liczy się nie tylko praca, lecz też współpraca. Rzadziej dochodzi do konfliktów, gdyż wysłuchiwana jest druga strona. Takie zdrowe podejście skutkuje mniejszym narażeniem na stres i zdecydowanie niższą podatnością na choroby cywilizacyjne. Zwłaszcza że ludzie o podobnym typie osobowości potrafią dbać o równowagę między obowiązkami a odpoczynkiem i np. chętnie uprawiają sporty.
Zadania rozwojowe dotyczą utrzymania tego stanu rzeczy i ewentualnie pełniejsze wykorzystanie własnych zasobów.
Osobowość C określa ludzi podatnych na choroby nowotworowe. Skupia się na takich cechach, jak: brak uzewnętrzniania emocji (zwłaszcza tych negatywnych), podporządkowywanie się, nieartykułowanie własnego zdania, lęk, duża podatność na stres, nieśmiałość. Wyniknąć stąd mogą również takie choroby, jak depresja czy wieńcówka. Sprzyja temu pesymizm, poczucie bezradności, unikanie konfliktów i perfekcjonizm.
Zadania rozwojowe określają przede wszystkim potrzebę mówienia o emocjach, akceptację tych negatywnych, naukę odwagi, śmiałości, określania własnego zdania, poszukiwanie sensu działań.
Od ponad 20 lat mówi się także o osobowości typu D. Wiąże się ona z dużą podatnością na stres, przeżywaniem negatywnych emocji i tego świadomością, lękiem i wycofaniem, nakierowaniem na siebie. Także z poczuciem wyczerpania (przewlekłe zmęczenie, wypalenie zawodowe), podatnością na depresję, z obniżonym poczuciem własnej wartości.
Dla rozwoju zaleca się to samo, co w przypadku osobowości typu C, w powiązaniu z nakierowaniem na wypoczynek, zwłaszcza czynny i pracę, która przynosi sens. Chodzi zwłaszcza o działania na rzecz innych ludzi i wychodzenie poza własny świat.